Ο Παγουλάτος για τον υπερρεαλισμό
(...)
«ο υπερρεαλισμός δεν έπεσε ξαφνικά από τον ουρανό ούτε άρχισε να υπάρχει από τη στιγμή και μόνο που ο Breton δημοσίευσε το πρώτο αυτό μανιφέστο. Η περίοδος κυοφορίας του άρχισε από τα τέλη ήδη της δεκαετίας του 1910, που σημαδεύτηκε από τον τρομερό Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και τη συνάντηση ενός πρώτου πυρήνα από νέους πρωτοποριακούς ποιητές (André Breton, Louis Aragon, Philippe Soupault, Paul Éluard) που, το 1919 άρχισαν να βγάζουν το περιοδικό Littérature (Λογοτεχνία). Το 1920, εκδόθηκε από το μικρό εκδοτικό οίκο Au Sans Pareil, το πρώτο αμιγώς υπερρεαλιστικό, όπως θεωρήθηκε, λίγα χρόνια αργότερα, ποιητικό βιβλίο Les Champs magnétiques (Μαγνητικά Πεδία), καρπός της συνεργασίας André Breton - Philippe Soupault. Η ομάδα αυτού του περιοδικού, διευρυμένη και με τους σημαντικούς ποιητές Benjamin Péret, και λίγο αργότερα, Robert Desnos, όχι μόνο συμπορεύτηκε με τους ντανταϊστές, αλλά έγινε, μπορούμε να πούμε, ο "βασικός εκφραστής", για μερικά τουλάχιστον χρόνια, του ντανταϊσμού (:σχηματικά μιλώντας από το 1920 ως το 1922).
Στα τέλη, πάντως, του 1921, σε μια διάλεξη που έκανε στη Βαρκελώνη, με θέμα τους "Χαρακτήρες της σύγχρονης εξέλιξης και τι συμμετέχει σ' αυτή", ο Breton είχε ήδη αναγγείλει το θάνατο του ντανταϊσμού και είχε σκιαγραφήσει τις αρχές του υπερρεαλισμού. Είχε συνοδεύσει εκεί τον Picabia, με αφορμή μια έκθεση έργων του ζωγράφου. Έπαιξε μεγάλο ρόλο, πιστεύω, σ' αυτή την αλλαγή της στάσης του απέναντι στον ντανταϊσμό, το ταξίδι στη Βιέννη, που είχε κάνει, για να γνωρίσει από κοντά τον Φρόυντ, αφού το ενδιαφέρον του για την ψυχανάλυση δεν έπαψε, όλα αυτά τα χρόνια, να μεγαλώνει και να επηρεάζει την ποίησή του, τη σκέψη και τις θεωρίες του. Υπήρξαν, βέβαια, πολλές διαφορές ανάμεσα στους υπερρεαλιστές και τους φροϋδιστές, που αναφάνηκαν, λίγο αργότερα, και σχετίζονταν ιδίως με το γεγονός ότι ο Φρόυντ, οι μαθητές και οι "οπαδοί" του δεν φαίνονταν να πιστεύουν σε μιαν ανατρεπτική δραστηριότητα ενάντια στο οικοδόμημα των αστικών αξιών που στηρίζει την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και την εργασία, την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και κάθε είδους αλλοτρίωση. Από την εποχή εκείνη, μάλιστα, ως τη δημοσίευση του πρώτου (1924) και ιδίως του δεύτερου μανιφέστου (1930), η σουρρεαλιστική ομάδα δεν έπαψε να διευρύνεται και να αναπτύσσει, όλο και περισσότερο, τις δυνατότητές της σε σχέση τόσο με τη θεωρία, όσο και με την ίδια την πρωτοποριακή υπερρεαλιστική πραχτική (την ποιητική τέχνη), όσο κι αν άρχισαν, με διάφορες αφορμές, οι διαγραφές μελών και τα σχίσματα. Δημοσιεύουν σημαντικές συλλογές ποίησης και δοκιμίων, κριτικές, άρθρα και πολεμικές. Οργανώνουν ή παίρνουν μέρος σε εκθέσεις, κάνουν διάφορα θεατρικού χαρακτήρα δρώμενα, γυρίζουν ταινίες [από τον Ρενέ Κλερ της πρωτοποριακής ταινίας Entr'acte (Διάλειμμα) στον Λουίς Μπουνιουέλ, των πρώτων καθαρά υπερρεαλιστικών ταινιών, που ήταν Ο Ανδαλουσιανός σκύλος και Ο χρυσός Αιώνας].
Έτσι, με τα δύο πρώτα μανιφέστα του υπερρεαλισμού (του 1924 και του 1930) και πιο αποφασιστικά με την έκδοση του περιοδικού Révolution Surréaliste (Υπερρεαλιστική Επανάσταση), και κυρίως με τα πραγματικά σημαντικά ποιητικά βιβλία, τις εκθέσεις και τις άλλες καλλιτεχνικές, κοινωνικές δραστηριότητες της, η αρχική ομάδα περνά βαθμιαία από την ντανταϊστικού τύπου αμφισβήτηση, την άρνηση, την πρόκληση και την ατομική ανταρσία, στην όλο και πιο ουσιαστική κατανόηση των κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων, στην όλο και πιο ενεργή συμμετοχή στους διεκδικητικούς και πολιτικούς αγώνες εκείνης της περιόδου». (…)
Ανδρέας Παγουλάτος
Στα τέλη, πάντως, του 1921, σε μια διάλεξη που έκανε στη Βαρκελώνη, με θέμα τους "Χαρακτήρες της σύγχρονης εξέλιξης και τι συμμετέχει σ' αυτή", ο Breton είχε ήδη αναγγείλει το θάνατο του ντανταϊσμού και είχε σκιαγραφήσει τις αρχές του υπερρεαλισμού. Είχε συνοδεύσει εκεί τον Picabia, με αφορμή μια έκθεση έργων του ζωγράφου. Έπαιξε μεγάλο ρόλο, πιστεύω, σ' αυτή την αλλαγή της στάσης του απέναντι στον ντανταϊσμό, το ταξίδι στη Βιέννη, που είχε κάνει, για να γνωρίσει από κοντά τον Φρόυντ, αφού το ενδιαφέρον του για την ψυχανάλυση δεν έπαψε, όλα αυτά τα χρόνια, να μεγαλώνει και να επηρεάζει την ποίησή του, τη σκέψη και τις θεωρίες του. Υπήρξαν, βέβαια, πολλές διαφορές ανάμεσα στους υπερρεαλιστές και τους φροϋδιστές, που αναφάνηκαν, λίγο αργότερα, και σχετίζονταν ιδίως με το γεγονός ότι ο Φρόυντ, οι μαθητές και οι "οπαδοί" του δεν φαίνονταν να πιστεύουν σε μιαν ανατρεπτική δραστηριότητα ενάντια στο οικοδόμημα των αστικών αξιών που στηρίζει την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και την εργασία, την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και κάθε είδους αλλοτρίωση. Από την εποχή εκείνη, μάλιστα, ως τη δημοσίευση του πρώτου (1924) και ιδίως του δεύτερου μανιφέστου (1930), η σουρρεαλιστική ομάδα δεν έπαψε να διευρύνεται και να αναπτύσσει, όλο και περισσότερο, τις δυνατότητές της σε σχέση τόσο με τη θεωρία, όσο και με την ίδια την πρωτοποριακή υπερρεαλιστική πραχτική (την ποιητική τέχνη), όσο κι αν άρχισαν, με διάφορες αφορμές, οι διαγραφές μελών και τα σχίσματα. Δημοσιεύουν σημαντικές συλλογές ποίησης και δοκιμίων, κριτικές, άρθρα και πολεμικές. Οργανώνουν ή παίρνουν μέρος σε εκθέσεις, κάνουν διάφορα θεατρικού χαρακτήρα δρώμενα, γυρίζουν ταινίες [από τον Ρενέ Κλερ της πρωτοποριακής ταινίας Entr'acte (Διάλειμμα) στον Λουίς Μπουνιουέλ, των πρώτων καθαρά υπερρεαλιστικών ταινιών, που ήταν Ο Ανδαλουσιανός σκύλος και Ο χρυσός Αιώνας].
Έτσι, με τα δύο πρώτα μανιφέστα του υπερρεαλισμού (του 1924 και του 1930) και πιο αποφασιστικά με την έκδοση του περιοδικού Révolution Surréaliste (Υπερρεαλιστική Επανάσταση), και κυρίως με τα πραγματικά σημαντικά ποιητικά βιβλία, τις εκθέσεις και τις άλλες καλλιτεχνικές, κοινωνικές δραστηριότητες της, η αρχική ομάδα περνά βαθμιαία από την ντανταϊστικού τύπου αμφισβήτηση, την άρνηση, την πρόκληση και την ατομική ανταρσία, στην όλο και πιο ουσιαστική κατανόηση των κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων, στην όλο και πιο ενεργή συμμετοχή στους διεκδικητικούς και πολιτικούς αγώνες εκείνης της περιόδου». (…)
Ανδρέας Παγουλάτος
"Ογδόντα χρόνια από το πρώτο μανιφέστο του υπερρεαλισμού (1924)", Περιοδικό «Ουτοπία», τ.60, Μάιος-Ιούνιος 2004
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου